Dionisio Jakosalem

He was invited by his friend Ron Tan to deliver a speech in Dumanjug. He has to deliver it, of course, in Binisaya, his native tongue. Though he has not ever written in Binisaya anything longer than a love note, he does so anyway:

Atong gihatagan ug paghinumdom karong hapona ang usa ka nabantug nga Pilipino nabuhi-nagtrabaho sa panahon sa pagpasugod pa lang sa atong nasud ug republika.

Matud sa Wikipilipinas si Don Dionisio Jakosalem natawo dinhi sa Dumanjug, Cebu, nilang Alfonso Jakosalem ug Apolonia Abella sa Mayo 8, 1878. Misulod sa tunghaan, nahimo ug usa ka abogado produkto sa College of San Carlos sa Sugbo ug sa University of Sto. Tomas sa Manila. Sa panarbaho isip abogado nahimo kini siya’ng nag-unang Pilipino nga nahisulod sa kabiniti sa Amerikanong Rehimen sa Pilipinas. Sunod naapil sa unang Philippine Independence Mission nga gipadala sa Estados Unidos ubos sa liderato ni kanhing presidente Manuel L. Quezon.

Lingaw’ng mahibaloan nga dinhi sa Dumanjug nagsugod ang iyang serbisyo publiko. Sa 1900 nahimo siyang Secretaryo sa Munisipyo sa Dumanjug. Sa 1903 napili siyang Justice of the Peace sa Sugbo.  Gikuptan niya kining posisyon sulod lamang sa usa ka tuig hangtud sa iyang pagkapili usa ka konsehal sa munisipyo.

Tulin ang paglambo ang iyang pagkapolitiko. Kanhing kauban sa eskwela sa College of San Carlos, ug hugot nga higala silang Sergio Osmeña, kinsang gobernador sa probinsya sa Sugbo dihang gi-aghat niya si Lolo Dionisyo sa pagdagan isip provincial board member. Napili siya sa maong posisyon sa 1906. Sa wala magdugay, sa 1907, siya mismo nagpungkong gobernador sa Sugbo.

Dili masulod dinhi agi sa pag-asuy ang tanang niyang nabuhat alang sa nasud, sa atong probinsya, ug pinilanggang Lungsod Dumanjug sulod sa iyang mubong kinabuhi.

Namatay siya sa Hulyo 1, 1932 sa edad 53. Tingali maayo nalang nga atong palandongon karon kining pipila ka mga butang:

Maayong mahibaloan nga matud pa sa akong mga ig-agaw sa kilid sa mga Sayson, si Nang Hinying, o Dra. Generosa Sulano, ug si Nang Yoli Oporto nga ang kanang istatuwa nga nag tindug karon sa tunga sa atong plaza, sa ilang paghinumdom, usa ka trabaho ni National Artist kanhing Guillermo Tolentino, kinsa mao gyuy gigikanan sa kining matang sa iskultora nga gitawag ug iskultura publiko o public-sculpture.

Si Tolentino mao puy nagbuhat sa Oblation sa UP, ni Jose Rizal sa Luneta, ug uban pa.

Nindut kaayo ning hunahunaon kay kini nagaingon kung unsa gyud ka importanteng tawo si Lolo Dionisio sa iyang panahon. Angay diay tang malipay ug maghatag ug pasalamat sa kadtong mga tawo nga naghatag natong tanan kadatuig sa niining adlaw sa paghinumdom niya.

Apan tungod, kay ang serbisyo ni Lolo Dionisyo lakip man sa nasud ug sa probinsya, maayo unta nga mahinumdoman pud ni siya agi sa usa ka monumento didto mismo sa ciyudad.

Daghan na kaayo ta’g monumento dinhi alang sa mga Osmeña. Maayo unta ni silang tuparan  usab sa usa ka paghinumdom alang sa higala ni Sergio Osmeña, usa ka kauban niya sa politika, iyang higala, Don Dionisio Jakosalem.

Nindut ang ikatabang niining posibleng monumento sa paglambo sa Dumanjug kay kini mopontariya man sa atinsyon sa katawhan paingon sa Lungsod Dumanjug.

Sa among disiplina sa arts ug design, uso kaayo ron ang ideya nga gitawag ug “branding theory.” Kini usa ka panghunahunang naghungihong nga ang paglambo kanatong mga taga-Dumanjug nagsablay usab sa atong pagkailado isip usa ka maanindut ug mapalambuong lungsod sa probinsyang Sugbo.

Nga sa pag-agi sa panahon hangtud gani karon nagpahimugso sa daghan na kaayong mga importanteng mga personalidad sa hilapad nga mga matang sa trabaho ug serbisyo: sa politika, pagka-abogado, pagka-doktor, nurse, seaman, engineer, serbisyo sa katawhan, nigosyante, mga artista sa musika, cine, painting, sculpture, ug uban pa, kitang tanan nga karon nagapanday sa kaugmaon sa atong lungsod ug nasud.

Maayong hunahaon nga kining tanan mao puy atong gihinumdoman karong adlawa agi sa paghinumdom sa atong kaubang taga-Dumanhug, si Lolo Don Dionisio Jakosalem.